تغییرات بدن بانوان هنگام یائسگی
تغییرات بدن بانوان هنگام یائسگی
دکتر الهام السادات هاشمیان نایینی، جراح و متخصص زنان
اگر بخواهیم به‌طور دقیق کلمه‌ی یائسگی( Menopause) را معنی کنیم، به آخرین قاعدگی (عادت‌ماهانه) هر خانمی که در حوالی 51سالگی رخ می‌دهد این کلمه اطلاق می‌شود. با این حال یائسگی معانی گسترده‌تری دارد و امروزه بیشتر به تغییراتی که در زندگی خانم‌ها، چندین سال قبل و بعد از آخرین عادت ماهانه‌شان ایجاد می‌گردد گفته می‌شود. این مسائل به‌علت تغییراتی است که در میزان هورمونهای آنها پدید آمده و باعث ایجاد مشکلاتی برای آنها می‌گردد.
علل:
در خلال سال های تولید‌مثل هورمونهای استروژن و پروژسترون، عادت‌ماهانه و تخمک‌گذاری را تنظیم می‌کنند. در اواخر 30سالگی مقدار پروژسترون تولیدی بدن کاهش می‌یابد و تخمک‌های باقی‌مانده تخمدان‌ها آنقدر کم هستند که نمی‌توانند لقاح یابند. درنهایت عادت‌ماهانه متوقف می‌شود. چون این جریان در خلال سال‌ها اتفاق می‌افتد، یائسگی معمولاً به این 2مرحله تقسیم می‌شود:
• قبل‌از یائسگی: این زمانی است که تجربه‌ی علائم و نشانه‌های یائسگی شروع می‌شود. اگرچه قدرت تخمک‌گذاری هنوز وجود دارد، میزان هورمون‌ها به صورت نامطلوبی افزایش و کاهش می‌یابد و ممکن است گُرگرفتگی و تغییرات در عادت ماهانه ایجاد شود. به‌عنوان مثال مقدار جریان ماهانه ممکن است نامنظم، شدیدتر و یا سبک‌تر از معمول باشد. این یک جریان طبیعی است که منجر به یائسگی شده و ممکن‌است به مدت 4تا5سال و یا طولانی‌تر طول بکشد.
• بعداز یائسگی: زمانی که 12ماه گذشت و هیچ عادت‌ماهانه‌ای رخ‌نداد، یائسگی بروز کرده است. تخمدان‌ها تولید میزان کمتری استروژن و پروژسترون می‌کند و تخمک آزاد نمی‌شود، سال هایی که بعداز آن می‌آید موسوم به بعد از یائسگی است.
علائم و نشانه‌های هورمونی یائسگی:
اکثر مشکلات یائسگی به‌علت تغییراتی که در میزان هورمون استروژن ایجاد می‌شود پدید می‌آیند. این مشکلات عبارتند از: نامنظم شدن قاعدگی‌ها، داغ‌شدن و گُرگرفتگی، عرق ریزش شبانه، بدخوابی، مشکلات روحی و روانی، سردردها، درد عضلات و مفاصل، اختلال در فعالیت جنسی، مشکلات ادراری و تغییراتی در پوست و‌مو.
نامنظم‌شدن قاعدگی:
معمولاً اولین علامت بروز یائسگی، نامنظم‌شدن قاعدگی‌ها است. هنگامی که تخمدان‌ها در تولید هورمونهای استروژن و پروژسترون دچار اختلال می‌شوند، چرخه‌ی قاعدگی نیز نامنظم می‌شود. به‌طور معمول، ابتدا مدت چرخه‌ی قاعدگی کوتاهتر می‌شود و از 28روز به 21تا25 روز می‌رسد. سپس بعد از مدتی چرخه‌ی قاعدگی طولانی‌تر شده و در بعضی مواقع اصلاً قاعدگی ایجاد نمی‌شود.
به‌غیر‌از تغییراتی که در مدت‌زمان چرخه‌ی قاعدگی پدید می‌آید، گاهی اوقات قاعدگی‌های شدید همراه با خونروی زیاد که چندین روز طول می‌کشد رخ می‌دهد و گاهی نیز قاعدگی‌های مختصر و جزئی روی می‌دهد. از آنجایی‌که در‌این مواقع، اکثر چرخه‌های قاعدگی بدون آزاد‌شدن تخمک از تخمدان‌ها رخ می‌دهند، باروری خانم‌ها نیز کاهش می‌یابد. با این‌حال، هنوز هم امکان حاملگی در‌این خانم‌ها وجود دارد و بنابراین باید حتی تا یک سال بعداز آخرین قاعدگی نیز از روش‌های جلوگیری از بارداری استفاده شود تا دچار حاملگی ناخواسته نشوند.
• گُرگرفتگی و عرق‌ریــزش شبانه:
گُرگرفتگی‌ها و داغ‌شدن، اغلب در سنین 47یا48 سالگی آغاز می‌شوند و در اکثر خانم‌ها حدود دو یا سه‌سال طول می‌کشد. در بعضی از خانم‌ها گُرگرفتگی از سنین پایین‌تری شروع می‌شود. گاهی اوقات وقتی که فقط سن خانم‌ها در دهه‌ی 30یا40 قرار دارد این گُرگرفتگی‌ها شروع می‌شوند و ممکن است به‌مدت 5 تا10سال هم طول بکشد. 25درصد خانم‌ها بعداز 5 سال نیز گاهی اوقات دچار گُرگرفتگی می‌شوند.
گُرگرفتگی و عرق ریزش‌های شبانه شایعترین علائم یائسگی هستند و حدود 75درصد خانم‌ها دچار این مشکلات می‌شوند. در مراحل اولیه‌ی یائسگی، گُرگرفتگی و عرق‌ریزش شبانه ممکن است فقط در هفته‌ی قبل از قاعدگی (عادت‌ماهانه) ایجاد شوند یعنی در هنگامی که میزان هورمون استروژن به‌طور طبیعی پایین می‌آید. درنهایت، میزان هورمون استروژن در طی تمام دوره‌ی قاعدگی افزایش و کاهش یافته و باعث می‌شود که گُرگرفتگی در هر زمانی از دوره‌ی قاعدگی بروز نماید.
بعضی از خانم‌ها می‌توانند قبل‌از شروع گُرگرفتگی، وقوع آن را احساس کنند که اغلب آن را با افزایش فشار در سرشان احساس می‌کنند. در طی چندین دقیقه، سر و گردن دچار گُرگرفتگی شده و سپس شانه‌ها و سینه را گرفتار می‌سازد. گُرگرفتگی در خانم‌ها اغلب باعث بروز ناراحتی‌های زیادی برای آنها می‌شود.
معمولاً گُرگرفتگی فقط چند ثانیه طول می‌کشد اما ممکن‌است به‌مدت 15دقیقه یا بیشتر نیز باقی بمانند و در‌طی روز نیز چندین بار رخ دهند. همچنین ممکن‌است فرد دچار عرق‌ریزش، تپش‌قلب، احساس ضعف و یا غش شود. عرق‌ریزش شبانه ممکن است بسیار شدید شده و خواب خانم‌ها را دچار مشکل کند. بعضی‌از خانم‌ها شب‌ها به قدری عرق می‌کنند که مجبور می‌شوند لباس و یا حتی زیرپوش خود را که کاملاً خیس شده‌است عوض نمایند.
• بدخوابی:
بدخوابی هنگام یائسگی فقط به دلیل بروز عرق‌شبانه نیست بلکه ممکن است نشانه‌ای از یک اضطراب یا افسردگی زمینه‌ای باشد. اشکال در به‌خواب‌رفتن معمولاً نشانه‌ی اضطراب در فرد می‌باشد.
بیدار‌شدن در صبح خیلی زود و یا نیمه‌های شب ممکن‌است نشان‌دهنده‌ی بروز افسردگی باشد. در‌مواردی‌که افسردگی وجود دارد بدون هیچگونه مشکلی فرد به‌خواب می‌رود اما در ساعت 2یا3 نیمه‌ی شب از خواب بیدار می‌شود و دیگر تا صبح خوابش نمی‌برد. در خانم‌هایی که قبل‌از وقوع یائسگی دچار اضطراب یا افسردگی بوده‌اند، یائسگی باعث تشدید این مشکلات می‌شود که ممکن‌است برای رفع آنها نیاز به استفاده از بعضی از داروها شود. در چنین مواردی، قبل از اینکه مشکل شدیدتر شود و در خواب اختلال ایجاد نماید بهتر است با پزشک مشورت شود.
• مشکلات روحی و روانی:
نوع نگاه به یائسگی تاثیر زیادی در چگونگی کیفیت عبور از‌این مرحله از زندگی را دارد. یکی از رایج‌ترین نگرش‌ها در‌این‌باره نگاه‌کردن به یائسگی و علائم آن به‌عنوان یک بیماری است که شما را به مطب پزشکان مختلف می‌کشاند. نگاه دیگر، نشانه‌ی پیری دانستن یائسگی است که ناگفته پیداست تأثیرات مخربی بر میزان انگیزه و امید به زندگی می‌گذارد و درنهایت به افسردگی منتهی می‌شوند. نگرش دیگر نیز در‌نظر‌گرفتن این دوران به‌عنوان یک تحول طبیعی در زندگی است که هر زنی باید آن را سپری کند.این نگرش به افراد یائسه توصیه می‌شود.
افسردگی یکی‌از اختلال‌هایی است که در زنان حین و پس‌از دوران یائسگی زیاد دیده می‌شود.
همچنین یکی‌از احساسات شایع به‌ویژه در برخی فرهنگ‌های سنتی شکل‌گیری احساس بی‌فایدگی و پوچ‌بودن است که از تضاد بین زن‌بودن و مادر‌بودن به‌وجود می‌آید. باید همواره به فرد یادآوری شود که احساس شایستگی ربطی به توانایی بچه‌دار‌شدن ندارد. واقعیت هم این است که در بسیاری از زنان دوران پس‌از یائسگی نوعی دوران بلوغ دوباره محسوب می‌شود که طی آن می‌توانند اهداف شخصی خود را بیش‌از پیش دنبال کنند بنابراین باید با پذیرش طبیعی یائسگی به‌عنوان یک دوران از رشد در طول زندگی و دورکردن انتظارات منفی به مبارزه با افسردگی رفت.
جدا از نوع نگاه و تفسیر از یائسگی که ممکن‌است این دوران را با افسردگی همراه کند به خاطر‌داشته باشیم بسیاری از حالت‌های افسردگی و اضطراب به تحولات جسمانی به‌ویژه کاهش ترشح هورمون استروژن در یائسگی ارتباط دارد که ممکن‌است با هورمون درمانی بهبود یابد.
ورزش در دوران یائسگی تاثیرات مثبت جسمی و روانی بسیاری با خود به همراه دارد و از سوی بسیاری از پزشکان و روانشناسان توصیه شده است.
کم‌خوابی و به‌طور‌کلی بی‌نظم‌شدن الگوی خواب از دیگر مشکلات شایع دوران یائسگی است. الگوی خواب فرد با سازگار شدن تدریجی بدن با شرایط جدید به حالت عادی باز می گردد. با این‌حال توصیه می‌شود در دوران یائسگی به زمان و مکان خواب اهمیت بیشتری داده شده و تلاش شود الگوی منظمی برای خوابیدن داشته باشند قهوه و چای هم کمتر خورده شود.
یکی دیگر از کارهایی که ممکن‌است در بهبود شرایط روانی گذار از دوران یائسگی کمک‌کننده باشد، ارتباط بیشتر با دوستان و حضور در برنامه‌های تفریحی به همراه آنهاست.
دکتر الهام السادات هاشمیان نایینی، جراح و متخصص زنان
لینک خبر : وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی -پایگاه جامع آموزش وفرهنگ سازی سلامت
